Ιερά Μονή Παντοκράτορος Αγίου Όρους.

Η  Ιερά Μονή Παντοκράτορος βρίσκεται στην ανατολική πλευρά της χερσονήσου, τιμάται στη Μεταμόρφωση του Κυρίου και κατέχει την 7η θέση ιεραρχικά μεταξύ των είκοσι Ι.Μονών του Αγ. Όρους.

       Ιδρύθηκε κατά τα μέσα του 14ου αιώνα από τον Αλέξιο μεγάλο Στρατοπεδάρχη και τον αδελφό του Ιωάννη μεγάλο Πριμικήριο. Εκτός αυτών και οι αυτοκράτορες  Ιωάννης ο Ε’ και Μανουήλ Β’ Παλαιολόγος, φρόντισαν ιδιαίτερα για τη Μονή παραχωρώντας μετόχια και χρήματα.

       Περί τα τέλη του 14ου αιώνα και αρχές του 15ου στη Μονή Παντοκράτορος προσαρτήθηκαν οι Μονές Φακιανού, Φαλακρού, Αγίου Δημητρίου, Αγίου Αυξεντίου, Σωτήρος, Κιλοποδάρη και Ραβδούχου. Η Παντοκράτορος καταστράφηκε πολλές φορές από πειρατές ή φωτιές, αλλά πάντα από τα ελέη των ευσεβών χριστιανών και ηγεμόνων ανοικοδομούνταν.

       Το 1394 είναι δέκατη τέταρτη στην ιεραρχική σειρά, ενώ  στο τυπικό του Ιερεμία Β’ κατέχει την έβδομη θέση, στην οποία ευρίσκεται μέχρι σήμερα.

       Κατά τα δύσκολα χρόνια γύρω στο 1656 λόγω πολλών δυσκολιών ακολουθεί τον ιδιόρρυθμο βίο.

Καθολικό: Το καθολικό της Μονής παρουσιάζει αρκετές διαφορές σε σύγκριση με τα άλλα Καθολικά των Μονών του Αγ. Όρους. Το διάστημα δηλαδή μεταξύ των χορών και του βήματος είναι μεγαλύτερο, ενώ η πρόθεση και το διακονικό σχηματίζουν δύο στρογγυλούς πυργίσκους που εξέχουν και καταλήγουν σε τρούλους. Οι εσωτερικοί και εξωτερικοί αρχαιότεροι νάρθηκες για περισσότερο φωτισμό ενώθηκαν το 1847 σε ένα. Αυτός σκεπάσθηκε με στέγη που αποτελείται από τρεις τρούλους οι οποίοι στηρίζονται σε μαρμάρινους κίονες. Τότε και τα παράθυρα του Ναού διευρύνθηκαν και έτσι το Καθολικό απέκτησε αρκετό φωτισμό. Οι παλαιότερες τοιχογραφίες του Ναού αποδίδονται στη Μακεδονική Σχολή και μάλιστα στον Πανσέληνο ή σε μαθητές του, χωρίς αυτό να αποδεικνύεται. Αυτές όμως επιζωγραφήθηκαν το 1854 από τους Ματθαίο και Ιωάννη από την Νάουσα.

       Στο ιερό βήμα φυλάσσεται τεμάχιο από τον Άρραφο Χιτώνα του Κυρίου μας και πολλά άγια λείψανα. Ανάμεσά τους διακρίνονται: Η δεξιά κνήμη, το πέλμα και η παλάμη του Αποστόλου Ανδρέα του Πρωτοκλήτου. η κάρα του αγίου Ιωαννικίου του εν Ολύμπω της Βιθυνίας. τεμάχια ιερών λειψάνων του Αποστόλου Τίτου, του  Αγ. Ιγνατίου του Θεοφόρου, της  Αγ, Φωτεινής της Σαμαρείτιδος, του αγ. Νικηφόρου, του αγ. Θεοδώρου του Στρατηλάτου, των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης και πλήθος άλλων αγίων. Πολύτιμα κειμήλια στη Μονή είναι το τεμάχιο της ασπίδας του  Αγ. Μερκουρίου και το περγαμηνό ευαγγέλιο του Αγ. Ιωάννου του Καλυβίτου.

Στη βιβλιοθήκη της Μονής υπάρχουν 350 χειρόγραφα και περισσότερα από 3.500 βιβλία έντυπα.

       Στις 6 Μαΐου του 1992 εισήλθε στο Μοναστήρι ο Ιερομόναχος Βησσαρίων Ξενοφωντινός με πατέρες από την Ι.Μ. Ξενοφώντος, ανέλαβε ηγούμενος και επανήλθε και η Ι.Μ. Παντοκράτορος στο κοινοβιακό σύστημα.

Άγιοι:

Από τη Μονή αυτή προερχόταν ο άγιος Θεωνάς Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, ο οποίος ακολούθησε στη Ναύπακτο τον γέροντά του αγ. Ιάκωβο τον Ιβηρίτη. Μετά το μαρτύριο του γέροντά του έκτισε την Ι.Μ. της Αγίας Αναστασίας στη Χαλκιδική όπου και ασκήτευε. Το 1539 εξελέγη Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, την οποία και ποίμανε. Το άγιο λείψανό του βρίσκεται στη Μονή αυτή.

       Στο Κελλί του Αγίου Βασιλείου στην Καψάλα ασκήτευσε ο όσιος Θεόφιλος ο Μυροβλύτης. Ο όσιος προτού να έλθει να ασκητεύσει στο Άγιο Όρος υπηρετούσε ως πρωτοσύγκελος του Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως αγ. Νήφωνα. Ο όσιος Θεόφιλος στάλθηκε από τον Πατριάρχη και τη Σύνοδο στην Αίγυπτο για να διαπιστώσει το θαύμα της μετακινήσεως του όρους Ντουρ Νταγ. Διαπίστωσε το θαύμα και επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη, όπου ανέφερε το γεγονός. Εν συνεχεία ήλθε στο Άγιο Όρος όπου ασκήτευσε σε διάφορα μέρη και τελικά κατέληξε στην Καψάλα. Πριν κοιμηθεί παράγγειλε στον υποτακτικό του Ισαάκ να μην τον ενταφιάσει, αλλά να τον αφήσει άταφο μέσα στο δάσος, πράγμα το οποίο και χάριν υπακοής έκανε. Οι Παντοκρατορινοί πατέρες οδηγήθηκαν από θείο φως, βρήκαν το λείψανο και το μετέφεραν στη Μονή. Όταν το πληροφορήθηκε ο υποτακτικός του αγίου, Ισαάκ, αφού παρέλαβε τον επίσκοπο Ιερισσού και τον Πρώτο του Αγίου Όρους, πήγαν στη Μονή και ζήτησαν το σώμα του Αγίου. Οι Παντοκρατορινοί τελικά κράτησαν το δεξί χέρι του αγίου, το δε υπόλοιπο σώμα το έδωσαν και τάφηκε από τον Ισαάκ στο κελλί του Αγ. Βασιλείου, όπου μυρόβλησε.

       Στην περιοχή της Παντοκράτορος ασκήτευσαν ο αγ. Κάλλιστος ο Ξανμθόπουλος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (1397), ο  Αγ. Γρηγόριος ο Παλαμάς, ο αγ. Ιωσήφ, Μητροπολίτης Τιμισοάρας (Ρουμανίας) (1656), και ο όσιος Παΐσιος Βελιτσκόφσκυ.

       Εδώ φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα της Θεοτόκου η ονομαζομένη «Γερόντισσα». Αρκετά θαύματα αναφέρονται, όπως όταν γέμισε τα πυθάρια της Μονής με λάδι ή όταν φώναξε τον ιερομόναχο, να συντομεύσει την Θεία Λειτουργία για να κοινωνήσει ο ηγούμενος, ο οποίος μετά από λίγο κοιμήθηκε.

       Η Καψάλα ανήκει στην Παντοκράτορος. Σ’ αυτήν βρίσκεται και το κελλί «Άξιον Εστί». Μέσα σ’ αυτό φυλασσόταν η εικόνα της Παναγίας που το 980 ο αρχάγγελος Γαβριήλ έψαλε τον ύμνο «Άξιον εστί ως αληθώς…».

                 Στις Καρυές κάτω από το Κουτλουμούσι είναι η αρχαία μονή του ραβδούχου. Μετά τον ΙΔ’ αιώνα ερήμωσε και ο αυτοκράτορας Ιωάννης Ε’ ο Παλαιολόγος την παραχώρησε στην Παντοκράτορος. Έκτοτε υπέπεσε στην τάξη των Κελλιών. Σώζονται από το παλιό καθολικό οι τοιχογραφίες που εικονίζουν τους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο.

«Άθως, Όρος το Άγιον», Ιερομ. Νικηφόρου Μικραγιαννανίτου